Çështja e një shteti të njesuar kombëtar

Pavarësia e Shqipërisë, sikurse epoka e Rilindjes që e përgatiti atë është vepër e mbarë kombit shqiptar. Në themelet e saj ka vënë gur e tërë Shqipëria, të gjitha viset e saj, të përfshira në të katër vilajetet e atëhershme. Edhe Kuvendi Kombëtar i Vlorës, i mbledhur më 28 Nëntor 1912 e shpalli Pavarësinë e Shqipërisë dhe formimin e shtetit kombëtar jo në emër të atij territori të ngushtë që kishte mbetur ende i lirë e i papushtuar nga shtetet ballkanike (që shtrihej në hapësirën Vlorë-Lushnje-Berat-Gjirokastër), as edhe në emër të atij shteti të cunguar që do të njihte më vonë Konferenca e Londrës e vitit 1913, shtet të cilin e trashëgojmë ne sot, por në emër të të gjitha trevave e të popullsisë shqiptare. Si Kuvendi i Vlorës ashtu edhe Qeveria e Përkohshme që doli prej tij nga përbërja e tyre përfaqësonin thuajse të gjitha viset shqiptare, duke përfshirë edhe ato që ishin pushtuar nga ushtritë e vendeve ballkanike, gjë që i dha këtij kuvendi karakterin e një Asambleje mbarëshqiptare. Më 4 dhjetor të vitit 1912, kur u zgjodh Qeveria e Përkohshme, si dhe në 2-3 ditët e mëpasme, midis 63 delegatëve, 16 ishin nga Kosova, nga kryeqendra e saj Shkupi dhe nga qytetet e tjera, ndërsa 7 ishin nga Çamëria. Po kështu në Qeverinë e Vlorës, përveç Isa Boletinit, i cili, ndonëse nuk kishte ndonjë post shtetëror, ishte një nga bashkëpunëtorët më të ngushtë të Ismail Qemalit, bënin pjesë edhe personalitete të tjera nga Kosova e viset e tjera shqiptare të pushtuara, si Vehbi Dibra (Agolli) me cilësinë e kryetarit të Pleqësisë, Mehmet pashë Dërralla, ministër i Mbrojtjes dhe Hasan Prishtina që u caktua më pas ministër i Bujqësisë. Ndërsa në Pleqësinë e Kuvendit të Shqipërisë, përveç Vehbi Agollit, u zgjodhën nga Kosova e trevat lindore shqiptare edhe 3 anëtarë të tjerë, Bedri Pejani, Sali Gjuka dhe Ajdin Draga. Në deklaratat që u bëri Fuqive të Mëdha qysh më 28 dhe 29 nëntor të vitit 1912, I. Qemali jo pa qëllim e vuri theksin në këtë realitet, duke deklaruar se Shpallja e Pavarësisë dhe formimi i Qeverisë së Përkohshme ishin vepër e Asamblesë Kombëtare, ku morën pjesë përfaqësuesit e të gjitha viseve të Shqipërisë, pa dallim feje e krahine.
Kuvendi dhe Qeveria e Përkohshme morën përsipër detyrën historike të zgjidhjes së plotë të çështjes kombëtare, që do të arrihej duke bashkuar të gjitha trevat etnike shqiptare në një shtet të vetëm, në pajtim me parimin e kombësisë, sipas të cilit ishin ngritur edhe shtetet e tjera të Ballkanit e të Evropës. Si në Memorandumin që delegacioni shqiptar i paraqiti kryetarit të Konferencës së Londrës, Eduard Grejt, më 2 janar të vitit 1913, ashtu edhe në takimet që I. Qemali pati me personalitetet e shteteve të ndryshme në Londër, Qeveria e Përkohshme mbrojti kërkesat e ligjshme të popullit shqiptar për të patur shtetin e vet kombëtar e të bashkuar. “Populli shqiptar,- thuhej në këtë dokument,- si grupimi etnik më kompakt, më homogjen dhe më i rëndësishëm në Gadishullin Ballkanik” kishte të drejtë të themelonte shtetin e vet të bashkuar kombëtar”. Qeveria e Vlorës u kërkoi Fuqive të Mëdha që, krahas me pavarësinë e plotë “t’i njiheshin Shqipërisë homogjeniteti i saj i jashtëm, kufijtë e saj natyrorë, që diktohen sa nga rrethanat etnike të kohës së sotme, aq edhe nga të drejtat që i takonin popullit shqiptar si banues i hershëm i këtyre territoreve” si dhe që t’i ktheheshin e t’i liheshin Shqipërisë të gjitha trojet shqiptare të pushtuara nga Serbia, Mali i Zi e Greqia, siç ishin Kosova, Dibra e trevat e tjera lindore të Shqipërisë dhe Çamëria në jug të vendit.
Me gjithë përpjekjet e saj qeveria shqiptare, nuk arriti as të zgjidhte plotësisht çështjen kombëtare shqiptare, të bashkonte të gjitha trojet shqiptare në një shtet të vetëm, as edhe të pengonte copëtimin e rëndë të trojeve të shtetit të porsalindur shqiptar nga Konferenca e Ambasadorëve e Londrës. Me vendimet e saj në kufijtë e Shtetit të Pavarur Shqiptar u lanë më pak se gjysma e trojeve dhe e popullsisë shqiptare. Kosova, territoret lindore shqiptare (pjesa veriperëndimore e Maqedonisë së sotme) iu aneksuan Serbisë, tokat në veri të vilajetit të Shkodrës iu dhanë Malit të Zi dhe Çamëria në Shqipërinë e Jugut, me popullsinë e saj shqiptare, myslimane dhe ortodokse iu aneksua Greqisë.
Ishin Fuqitë e Mëdha ato, që me gjymtimin e trungut etnik shqiptar në Konferencën e Londrës të 1913-ës, pas atij që patën kryer në Kongresin e Berlinit (1878), e lanë të pazgjidhur çështjen shqiptare në tërësi dhe atë të Kosovës në veçanti. Duke filluar nga ajo kohë çështja e Kosovës ka shoqëruar historinë bashkëkohore të popullit shqiptar gjatë pothuajse një shekulli dhe është bërë sot, në kushtet e reja të shthurjes së plotë të Jugosllavisë dhe të zhvillimit të proceseve demokratike në Evropë, një problem i familjes evropiane, që kërkon zgjidhje, një nga çështjet më të mprehta politike të ditës, një preokupacion për kombin shqiptar dhe një shqetësim për Bashkësinë Evropiane dhe për SHBA.
Në periudhën e tanishme, pas ndryshimit të qëndrimit të faktorit ndërkombëtar e në radhë të parë të SHBA-së si dhe të vendeve të Evropës në favor të çështjes së Kosovës, që filloi me ndërhyrjen e tyre jo vetëm diplomatike, por edhe me atë ushtarake (të forcave të NATO-s) në vitet 1998-1999 në Kosovë e në Serbi, e cila çoi në çlirimin e Kosovës nga robëria serbe, problemi i saj ka hyrë në rrugën e zgjidhjes përfundimtare, të njohjes ndërkombëtare të pavarësisë së saj.
Serbia nuk ka sot asnjë lloj argumenti real të karakterit historik, etnik apo juridik për ta rivënë Kosovën nën kontrollin e saj. Qeveritarëve të sotëm serbë nuk mund t’u vijnë në ndihmë as hartat e vitit 1300, që po hedhin në qarkullim (kur Kosova ishte e pushtuar nga shteti serb, nga i cili u shkëput më 1389), as nostalgjia e tyre për monumentet historike kishtare, mjaft nga të cilët janë ngritur mbi themelet e kishave të krishterimit të hershëm shqiptar, para pushtimit serb e në stilin e tyre të veçantë, as edhe argumentet e tjerë të trilluar historikë që janë krejt të paqëndrueshme. Qarqet drejtuese të Serbisë së sotme duke përfshirë edhe personalitetet e saj më të larta, për të bindur bashkësinë ndërkombëtare për të drejtat e tyre mbi Kosovën, nuk po ngurojnë të mohojnë truallin, atdheun ku është formuar populli, kombi e shteti serb, që është Rasha mesjetare dhe të quajnë Kosovën si atdhe të shtetit serb. Është një e vërtetë e njohur nga historiografia e të gjitha vendeve, madje edhe nga studiuesit jugosllavë (R. Katiçiç-Zagreb, H. Bariç-Sarajevë etj.) se Kosova dhe popullsia e saj shqiptare, që ka jetuar atje gjatë shekujve e pa ndërprerje si popullsi autoktone e pasardhëse e ilirëve dardanë, është një nga vatrat kryesore të formimit të popullit shqiptar e të gjuhës shqipe, ku u bë simbioza shqiptaro-ilire.
Pushtimet fare të përkohëshme dhe me ndërprerje, nuk i japin të drejtë Serbisë për ta rivënë Kosovën nën sundimin e saj sepse kjo do të ishte në kundërshtim me parimet e drejtësisë, të humanizmit, me të drejtën universale të kombeve për të patur shtetin e vet të pavarur dhe me praktikën ndërkombëtare të pranuar në kohën e sotme. Nuk ka asnjë arësye që shqiptarët e Kosovës të përjashtohen nga kjo praktikë ndërkombëtare dhe të mos u njihet pavarësia dhe e drejta e vetëvendosjes, të cilat u janë dhënë popujve të ish perandorive shumëkombëshe dhe koloniale, që u shthurrën pas Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore, edhe pse kishin qënë nën sundimin e tyre gjatë 2-5 shekujve, si dhe popujve të tjerë të ish-Federatës Jugosllave.
Shqiptarët ia paguan një herë Evropës (në vitin 1913) haraçin që nuk u takonte, për shkak të të cilit paraqiten sot kombi më i copëtuar në Evropën moderne, i ndarë në pesë shtete të ndryshme, edhe pse janë një komb i njëjtë nga historia, gjuha e të gjitha tiparet e tjera, banojnë historikisht në territoret e tyre etnike në një masë kompakte, në territore me një vazhdimësi të pandërprerë etnike dhe gjeografike.
Serbia nuk ka gjithashtu asnjë bazë reale apo juridike për ta paraqitur zgjidhjen e çështjes së Kosovës si një problem të sajin të brendshëm, siç po pretendon sot, kur dihet se qysh me shpërbërjen e Federatës Jugosllave në vitet 1991-1992 dhe me shpalljen e Republikës së Kosovës si shtet i pavarur e sovran, sipas vullnetit plebishitar të popullit të saj, të shprehur në Referendumin e 26-27 shtatorit të vitit 1991 e në zgjedhjet e 24 majit të vitit 1992 (të parlamentit e të Presidentit të Republikës), çështja e Kosovës doli nga korniza, jo vetëm e ish Jugosllavisë, por edhe e Serbisë. Këto lidhje u prenë përfundimisht pas luftës së pashpallur, që Serbia i imponoi Kosovës në vitet 1998-1999, për ta zgjidhur çështjen e saj me anën e spastrimit etnik të shqiptarëve dhe pas ndërhyrjes së drejtë e të ligjshmme të forcave të NATOS, që i dhanë fund kësaj politike të Serbisë, e detyruan të tërhiqte forcat e saj ushtarake nga Kosova dhe e çliruan atë nga Serbia.
Ajo që shqiptarët kërkojnë sot, pavarësia e Kosovës, të drejta të barabarta për popullsinë shqiptare që jeton si popullsi autoktone në trojet e veta amtare, në Maqedoni, në Serbinë Jugore (në Luginën e Preshevës) e në Mal të Zi, në një shkallë me popujt e këtyre shteteve, përbëjnë minimumin e të drejtave, krahasuar me ato që u takojnë si popull e si komb sipas Kartës së OKB-së (1946), asaj të Helsinkit (1975) etj., akte të cilët bashkë me të drejtën e vetëvendosjes u njohin popujve e kombeve edhe atë të bashkimit të tyre në shtete të pavarura e të njësuara kombëtare.
Shqiptarët, në të dyja anët e kufijve të sotëm politikë janë gjithashtu të ndërgjegjshëm se zgjidhja e çështjes së Kosovës, kthimi i saj në një shtet të pavarur, ashtu si zgjidhja e problemit kombëtar shqiptar në tërësi, si edhe zhvillimi ekonomik e politik i mëtejshëm i Republikës së Shqipërisë dhe i shtetit të ardhshëm të Kosovës, nuk mund të arrihen jashtë proceseve të përgjithshme unitare në Evropën e sotme, jashtë integrimit të tyre ndërkombëtar dhe në Ballkan, prandaj po i përkrahin këto procese dhe janë bërë pjesë e tyre.
Por ky integrim ballkanik dhe evropian i Republikës së Shqipërisë dhe i shqiptarëve në tërësi, nuk mund të bëhet duke ruajtur status quo-në e çështjes kombëtare shqiptare, pa njohjen e Kosovës si shtet i pavarur dhe pa i dhënë të gjitha të drejtat kombëtare popullsisë shqiptare në Republikën e Maqedonisë, në Mal të Zi dhe në Luginën e Preshevës (në Serbinë Jugore) në një shkallë të barabartë me popujt e këtyre shteteve.
Përvoja historike e shekullit XX dhe e fillimit të këtij shekulli të ri ka treguar se një paqe në Ballkan, e ngritur mbi një çështje të pazgjidhur shqiptare dhe përgjithësisht në dëm të cilitdo popull të Ballkanit, nuk mund të jetë afatgjate, do të jetë e mbarsur me konflikte ndërnacionale, që do të jenë burim i përhershëm krizash.
Bashkimi Evropian dhe ShBA e kanë unifikuar sot qëndrimin e tyre për zgjidhjen e problemit të Kosovës, nëpërmjet një plani të përbashkët, planit të Ahtisaarit (të cilin e kundërshton vetëm Rusia), plan i cili i njeh Kosovës atributet e një shteti të pavarur, me të gjitha garancitë për liritë demokratike dhe të drejtat e minoritetit serb etj. Por nuk është e arsyeshme që komuniteti ndërkombëtar, duke pritur që Serbia të bindet për të njohur pavarësinë e Kosovës (çka është vështirë ta bëjë nëse nuk vihet para një fakti të kryer), të shtyjë pa fund vënien në jetë të këtij plani, siç po shohim të ndodhë edhe kohët e fundit. Një qëndrim i tillë jo vetëm që e shtyn deri në “kalendat greke” zgjidhjen e problemit të Kosovës, por bëhet shkak për krijimin e një gjëndjeje të tensionuar në Kosovë e në ballkan.
Njohja ndërkombëtare e pavarësisë së Kosovës, që pritet të ndodhë me sendërtimin e planit të Ahtisaarit, do të shënojë një hap të rëndësishëm e vendimtar në zgjidhjen e problemit kombëtar shqiptar në tërësi, sepse do të sjellë shkëputjen përfundimtare, zyrtare, nga Serbia, të popullsisë më të madhe shqiptare të ish Jugosllavisë, të rreth 2 milionë shqiptarëve të Kosovës, vendosjen e sovranitetit të tyre të plotë mbi trojet e veta amtare, formimin, krahas Republikës së Shqipërisë, edhe të një shteti të dytë, etnikisht të njëjtë shqiptar. Ky do të jetë, pa asnjë mëdyshje, një akt me rrjedhoja vendimtare për të ardhmen e popullit shqiptar dhe të problemit të tij kombëtar në Ballkan.